TEMA 5.- A poesía entre 1936 e 1976: a Xeración do 36, a Promoción de Enlace, a Xeración das Festas Minervais.

No 1936 prodúcese un golpe de estado militar contra a república e estala a Guerra Civil. É o feito máis relevante da historia española do século XX, as consecuencias da guerra foron moi traumáticas: gran mortalidade, desastre económico, represión política e lingüística brutal incluída a disolución do partido galeguista  e o exilio de moitos galeguistas,  e o final dun goberno democrático que foi substituído por unha ditadura, o franquismo, que durará ata a morte do xeneralísimo Franco.

Como consecuencia da guerra civil desaparece case por completo a produción literaria en galego durante máis dunha década. A guerra cortou as actividades políticas e culturais e os seus protagonistas ou foron asasinados como Ánxel Casal, ou tiveron que exiliarse como Castelao. A actividade cultural continuada só foi posible no exilio, onde poetas (como Luís Seoane ou Lorenzo Varela) fan poesía crítica e de compromiso.  Os que permaneceron aquí quedaron totalmente silenciados (exilio interior) como Otero Pedrayo.

Logo da guerra civil, haberá que agardar ao final dos anos corenta para podermos asistir a unha tímida recuperación da literatura en galego. Ata 1947 non se publica o primeiro poemario de interese, Cómaros verdes, de Iglesia Alvariño.

En 1949 sae á venta a colección de poesía Benito Soto, dirixida por Celso Emilio Ferreiro, na que se publican obras en verso de Álvaro Cunqueiro, Luís Pimentel, Manuel María e outros autores. No ano seguinte, 1950, constitúese a Editorial Galaxia, que abre o camiño para novas editoras en galego e publicará a revista Grial.

Os poetas galegos destes primeiros anos da posguerra retoman as liñas poéticas menos comprometidas ensaiadas na poesía galega anterior ó conflito bélico: imaxinismo, neotrobadorismo, a poesía paisaxista, o intimismo…

Téndese a agrupar os autores da  poesía galega de posguerra en tres xeracións: a Xeración de 1936, a Promoción de Enlace e a Xeración das Festas Minervais.

a)      XERACIÓN DO 36.  Poetas nados entre 1910-20. Viviron a guerra na súa xuventude pero foron formados intelectualmente no ambiente cultural nacionalista de preguerra e, de feito, todos publicaron antes da guerra e participaron na política nacionalista anterior a 1936.

Retornan a súa actividade nos anos 50 cultivando tendencias, condicionadas pola censura, como o paisaxismo, fantasía, reflexión sobre o ser, amor… E incluso as tendencias poéticas anteriores como o intimismo ou o neotrobadorismo.

Cabe destacar que esta xeración mostra unha angustia de vivir, típica do existencialismo. Autores como Miguel  de Unamuno ou  filósofos como Kierkegard ou Heideger son influencias desta xeración.

Forman parte dela, entre outros, A. Cunqueiro, Celso Emilio Ferreiro, Aquilino Iglesia Alvariño, Luis Pimentel…

·         Aquilino Iglesia Alvariño: Estuda  en Mondoñedo e adícase á actividade docente. Foi traductor doutras linguas como o alemán e de poesía grecolatina. Nalgunhas das súas obras é un continuador da poesía paisaxistica, noutras adopta un ton existencialista.

En Cómaros verdes acada un dos seus cumes: abandona a rima, gran calidade rítmica e  sonora nos seus versos. As súas obras máis destacadas son: Cómaros Verdes, Lanza de soledá,  Nenias e De día a día.

·         Álvaro  Cunqueiro: Na sección “cantigas do amor cortés” do seu libro Dona de corpo delgado é  un continuador do neotrobadorismo. No seu derradeiro libro Herba aquí ou acolá móstrase o existencialismo e o culturalismo.

·         Celso Emilio Ferreiro: É un dos poetas máis destacados e o máximo representante da  poesía social en Galicia.  A súa  afección  pola  creación  poética e o seu compromiso co galeguismo maniféstase moi cedo. Participou na  guerra civil, no bando nacional; na súa estancia no cárcere acusado de galeguista escribe o poema Longa noite de pedra (poesía cívica da terra).

En  1966  emigra  a  Venezuela. Desde a  súa volta, nos anos 70, desenvolverá unha intensa actividade cultural e política ata a súa morte. En O soño sulagado ou Onde o mundo se chama celanova está presente o intimismo.  A inxustiza,  a violencia,  o  antibelicismo, a situación e a defensa da lingua son os temas principais. En Viaxe  ao país  dos  ananos ofrece unha visión satírica da emigración. Outra obra relevante é Antipoemas, de poesía cívica universal.

A súa poesía está caracterizada por un ton e lingua coloquiais, uns contidos directos e claros e o uso do verso libre. Todo isto fai que nos atopemos cunha  das obras máis popularizadas e musicadas da Literatura Galega, continuando deste xeito a liña de Curros e Cabanillas.

·         OUTROS:

*Luis Pimentel: Triscos. Sombra do Aire na herba (vangardista). (+)

*Xosé María Díaz Castro: Nimbos

*Xosé María Álvarez Blázquez: Neotrobadorista. Poemas de ti e de min. Cancioneiro de Monfero.

b)      PROMOCIÓN DE ENLACE. Promoción de Enlace, nados entre 1920-30. Comezan a súa obra en castelán debido á forte represión. Viven o drama social da posguerra e a pobreza cultural dunha sociedade censurada e bastante illados da cultura europea. A  temática dso seus poemarios é de carácter intimista e pesimista.

Autores representativos:

〤  Luz Pozo Garza: O paxaro na boca, Verbas derradeiras

〤  Antón Tovar: Arredores, Calados esconxuros.

〤  María Mariño: Palabra no tempo, Verba que comeza (póstumo)

〤  Pura Vázquez: Íntimas, Maturidade

c)      POETAS DAS “FESTAS MINERVAIS”. Poetas nados entre 1930-40 e denomínase  así  esta  xeración  porque  os  seus  integrantes  recuperaron  estes  certames  poéticos. A diferencia da Promoción de Enlace, estes  autores,  que teñen como mestres os da Xeración do 36,  xa viven unhas circunstancias de maior  apertura (levantase a prohibición sobre Grial, a RAG comeza a celebrar o día das letras galegas, aparecen as edicións do Castro, xorden asociación culturais como O Galo ou O Facho, fúndase o ILG, a primeira cátedra para Ricardo Carvalho Calero na USC, Coces Ceives comeza a versionar en Galego…)  e  enriquécense  culturalmente  viaxando  por  Europa. O alto grao de  formación levounos a propiciar unha renovación da poesía e da narrativa (Nova Narrativa).  As primeiras mostras deste grupo de poetas atopámolas na “Escola da Tebra”, e da que tamén forma parte Manuel María.

Principais autores:

MANUEL MARÍA.- Muiñeiro de brétemas, Terra Chá (compromiso cos homes e as mulleres do seu espazo vital).

UXÍO NOVONEYRA.- Céntrase na paisaxe do Caurel, onde naceu, e a vivencia dese entorno nos diferentes estados  temporais (as estacións). Ademais do paisaxismo, a vea social e intimista están presentes na poesía  de Novoneyra.

Algunhas obras súas son: Os Eidos 1 e 2, Elexías do Courel, Poemas caligráficos…

XOANA TORRES.- Iniciase na poesía con Do sulco, á que seguirá Estacións ao mar e Tempo da ría. O intimismo e o paisaxismo  son trazos da súa poesía, na que trata temas como o amor, a soidade, a morte, a muller e o tempo.

BERNARDIÑO  BRAÑA.- Co seu primeiro libro é o poeta do sufrimento existencial que caracteriza a Escola da Tebra.  Poema do home que quixo vivir, Profecía  do mar e Non vexo Vigo nin Cangas son tres das súas obras.

ANTÓN AVILÉS DE TARAMANCOS.- Diferéncianse tres ciclos na súa poesía. As moradías do vento (ciclo coruñés, nos 50). Poemas da ausencia, Nova crónica de Ulises e Cantos caucanos (ciclo colombiano, nos 60-70). As torres no ar e Ultima fuxida a Harar (ciclo noiés, nos 80).

(+++)

Tanto Méndez Ferrín como Arcadio Casanova inauguran a contemporaneidade poética en Galicia no sentido de acabar coa poesía social de baixa calidade que había. Intentan facer unha poesía culta pero sen abandoar o social.

MÉNDEZ FERRÍN.- Voce na néboa é a súa primeira obra, tamén escribirá Con  pólvora  e  magnolias, O fin dun canto, Poesía  enteira de Heriberto Bens, Estirpe e Contra maquieiro. (++)

A súa obra está  chea  de  referencias  culturais de todo tipo, de imaxes moi elaboradas e gran riqueza léxica. Os temas son o sentido da vida, a morte, a reivindicación social de Galicia... 

ARCADIO CASANOVA.- No seu libro Mesteres Emprega recursos fónico-expresivos que acercan esta poesía aos salmos e á recitación oracional. Transmite mensaxes desoladoras e saudosas. Está na liña de Uxío Novoneyra.